Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hoạt

Vào trung tuần tháng 5/2018 Hoa Kỳ đã huỷ bỏ Joint Comprehence Plan of Action (JCPOA) với Iran. Cho đến nay, sau 1 năm Tổng thống Trump quyết định rút lui thoả thuận hạt nhân với Iran, đã được ký kết dưới thời Tổng Thống Obama. Quyết định sẽ ảnh hưởng thế nào trước xu thế mới giữa Hoa Kỳ và Trung Đông?

Trong tầm nhìn chiến lược của Tổng thống Trump và Hội Đồng An Ninh Quốc gia cho rằng khả năng nguyên tử của Iran hiện nay tương đương với Bắc Hàn, và thoả ước JCPOA dưới thời Tổng Thống Obama là cơ hội để Iran triển khai vũ khí nguyên tử. Do đó khi đưa ra quyết định trên, Tổng Thống Trump cho biết Hoa Thịnh Đốn sẽ tái áp dụng lệnh trừng phạt và sẵn sàng gặp gỡ lãnh tụ Iran tìm kiếm một giải pháp khác, như trường hợp Hoa Kỳ và Bắc Hàn đang theo đuổi hiện nay.



Trên thực tế, Hoa Kỳ đã áp đặt lại các biện pháp trừng phạt Iran nhằm tạo áp lực về kinh tế. Và cũng trên thực tế Hoa Kỳ là quốc gia có nền kinh và tài chánh lớn mạnh trên thế giới. Khi các biện pháp trừng phạt hiệu quả, trên lý thuyết tất cả các quốc gia đầu tư vào Iran sẽ phải rút ra, mọi giao dịch bị hạn chế. Đặc biệt kỹ nghệ dầu hoả của Iran hạn chế người mua. Ngân hàng Thế giới và IMF dự báo nền kinh tế Iran sẽ bị ảnh hưởng nặng nề qua lệnh trừng phạt mới của Hoa Kỳ. Vẫn biết rằng sau khi ký thoả ước JCPOA, Iran đã tuân thủ theo những điều khoản trong hiệp ước. Lý do họ tuân thủ vì lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ trước đây đã gây nên thiệt thòi về kinh tế. Ngay sau khi lệnh trừng phạt lặp lại các quốc gia như Do Thái, Ả -rập Saudi và UAE hoan nghênh hành động của Hoa Kỳ. Ngược lại phần đông các quốc gia Âu Châu chiếu theo tinh thần Nghị Quyết 2231 của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, các quốc gia nầy đã chống lại lệnh tái trừng phạt Iran. Bên cạnh việc chống lại Nghị Quyết, các quốc gia Âu Châu cho rằng ngoài vấn đề dầu hoả và tài chánh, Hoa Kỳ còn ngăn cấm thực phẩm và thuốc men là trái với tinh thần nhân đạo, nếu không muốn nói là quá khắc nghiệt.



Một thách lớn hiện nay, sau khi thoả ước JCPOA được rút lại, theo như lời Tổng Thống Iran cho biết Hoa Kỳ đã 11 lần đề nghị Iran trở lại bàn hội nghị để giải quyết. Tuy nhiên Iran đã từ chối không chịu chấp nhận đề nghị trên, ít nhất trước cuộc tranh cử vào năm 2020. Như thế, sự trì hoản đàm phán của Iran là cơ hội để họ có thể triển khai vũ khí hạt nhân, với sự trợ giúp ngầm của Nga Sô hoặc Trung Quốc.



Trước khi có quyết định rút lại JCPOA các giới chức trong Hội Đồng An Ninh quốc gia đã có những cuộc tranh cãi, khi đưa ra những biện pháp trừng phạt Iran. Cho đến nay sau thời gian 1 năm khi lệnh trừng phạt đã được tái thực thi, tin tức tình báo cho thấy Iran có một số bộ phận bị tê liệt, nhất là trên lãnh vực tài chánh. Mặc dầu Iran có sự hỗ trợ từ cộng đồng thế giới. Tuy nhiên sự hỗ trợ ấy họ không thể vượt qua. Bởi vì những quốc gia hỗ trợ không có đủ sức mạnh về kinh tế cũng như tài chánh. Công bình mà nói trên lãnh vực tài chánh, chính quyền Obama đã thành công trong việc chế tài Iran qua hình thức đưa ra 2 lựa chọn cho các doanh nhân, khi đầu tư họ phải chọn một là làm ăn với Iran thì sẽ mất vĩnh viễn thị trường Mỹ và đồng minh của Mỹ. Ngược lại nếu chọn Mỹ họ sẽ được nhiều ưu tiên. Ví dụ như vấn đề thuế sẽ giảm. Do đó, Iran ngày nay buộc phải bị đào thải khỏi hệ thống tài chánh quốc tế. Đặc biệt có nhiều trường hợp trao đổi tiền tệ phải kinh qua hệ thống tài chánh của Hoa Kỳ. Cho nên những cáo buộc của Tổng Thống Trump vào chính quyền tiền nhiệm Obama nới lỏng cho Iran là hoàn toàn trái ngược với những hậu quả mà Hoa Kỳ thấy được kể từ ngày 5 tháng 11 năm 1979.



Nhưng ở đời trong cái rủi vẫn còn cái may. Từ áp lực cấm vận, Iran tự vùng vẫy thoát thân trong hoàn cảnh khó khăn thiếu thốn từ hàng hoá cho đến thực phẩm. Nhưng cũng chính sự khó khăn nầy họ đã xoay xở bằng đôi chân trần đứng dậy, vượt qua cơn lốc xoáy kinh tế để rồi nền tiền tệ của họ được tạm thời ổn định. Tất cả sản phấm tiêu dùng bị thiếu hụt nhưng nhờ tự lực cánh sinh nên người dân có cuộc sống ổn thoả. Riêng ngân sách sắp tới Iran chỉ lệ thuộc 25% vào kỷ nghệ dầu hoả. Trên góc nhìn tích cực chúng ta thấy Iran chuyển hoá thoát thân vượt trội hơn so với Syria, Yemen hoặc Lebanon. Mặc dầu khi Hoa Kỳ huỷ bỏ thoả ước JCPOA, Iran vẫn không thay đổi chính sách ngoại giao trong vùng Trung Đông. Đặc biệt quân đội Iran vẫn không chịu rút quân ra khỏi Golan Heights. Hơn nữa chính quyền Iran không sẵn sàng đáp ứng những yêu cầu của Hoa Kỳ để có thể trở lại đàm phán thoả ước JCPOA . Nguyên nhân đưa đến hành động cứng rắn nầy do bởi Iran được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Trung Quốc, Nga sô. Kể cả việc Tehran chờ đợi kết quả sau cuộc thương thuyết giữa Hoa Thịnh Đốn và Bình Nhưỡng. Một nguồn tin khác cho rằng hiện nay Iran và Bắc Hàn đang trao đổi kỹ thuật thử nghiệm đầu đạn nguyên tử tầm xa.



Mặc dầu Iran bị chế tài bởi thoả ước JCPOA cùng các chương trình cấm vận của Hoa Kỳ trước đây nhưng Iran vẫn tồn tại nhờ thế lực ngầm bên ngoài. Và Iran còn có vị trí địa lý thuận lợi bao bọc bởi núi rừng và sa mạc. Ở hướng Bắc biên giới của họ là biển hồ Caspian, riêng hướng Nam có hồ rộng nhất trên hành tinh, biên giới chạy dọc theo Persian Gulf và Vịnh Oman. Biển Caspian chiếm lượng nước lacustrine từ 40% đến 44% trên thế giới. Lớn hơn Hồ Great American và Hồ Victoria ở Châu Phi theo diện tích bề mặt, biển có bề mặt là 371,000 km² và thể tích 78.200 km³. Chiều dài bờ biển 6,3976 km được chạy ngang qua biên giới Azerbaijan, Iran, Kazakhstan, Nga sô và Turkmenistan, trong đó hơn 900 km được nằm dọc theo biên giới Iran và có khoản 128 phụ lưu từ Iran chảy vào biển Caspian, cộng thêm 4 con sông lớn là: Sepidrud, Shalman, Shafarood và Tonekabon.



Ngoài ra Iran có biên giới chạy dài với 7 quốc gia và rộng 3,662 miles. Biên giới ấy chạy dọc theo biên giới của những quốc gia như: Iraq, Rurmenistian, Afghanistan, Pakistan, Turkey, Amenia và Azerbaijan. Về kinh tế ngoại trừ dầu hoả và năng lượng Iran còn xuất cảng ngũ cốc, thảm, trái cây, sắt, thép. Nhập cảng: dụng cụ quốc phòng, thức ăn, hoá học, nhựa… Nhờ ở yếu tố địa lý do thiên nhiêu ưu đãi nên Iran có thể tồn tại ra ngoài lệnh cấm vận của Hoa Kỳ, đặc biệt đối với chương trình hạt nhân mà Hoa Kỳ đặt trọng tâm. Tuy nhiên với tham vọng tạo dựng sức mạnh Trung Đông, kềm chế Do Thái và Saudi Arabia, Iran sẽ không bao giờ từ bỏ tham vọng hạt nhân, cho dù Hoa Kỳ áp đặt biện pháp cấm vận ở mức độ nào.



Vẫn biết rằng khi huỷ bỏ thoả ước JCPOA, Hoa Kỳ có sự ủng hộ mạnh mẽ của đồng minh Do Thái và Saudi Arabia. Mục tiêu của Mỹ là không cho phép Iran có ảnh hưởng đối với những quốc gia trong khối Ả Rập, và có sức mạnh của vũ khí hạt nhân như họ đang tiến hành. Tuy nhiên, đứng trước thách thức thoả ước JCPOA, Iran hiện đang theo đuổi 2 giải pháp: Thứ nhất, tiếp tục chương trình hạt nhân hiện nay như trên đã nói. Điều nầy đã trở thành hiển nhiên, bởi trong quá khứ Iran bị cấm vận bắt đầu từ 1984 nhưng hiệu lực vào ngày 5 tháng 8 năm 1996 qua các chương trình như:

-Trao đổi tiền tệ

-Mua, bán vàng và các loại kim loại quý

-Phụ tùng xe hơi, máy bay, du lịch

-Dầu hoả, khí đốt


Cho dù bị cấm vận, nhưng hiện tại Iran vẫn không từ bỏ tham vọng vũ khí hạt nhân, điều mà Hoa Kỳ không muốn thấy. Nhưng giải pháp huỷ bỏ JCPOA của Mỹ không thể uy hiếp được Iran, do bởi khối Âu Châu không ủng hộ giải pháp cấm vận trở lại Iran. Chính vì lẽ ấy, cho nên nếu chính quyền của Tổng Thống Trump muốn lệnh cấm vận Iran được hiệu quả, việc đầu tiên ắc có là phải được hậu thuẩn bởi khối Âu Châu và các thành viên trong tổ chức NATO.



Thứ 2, việc cấm vận của Hoa Kỳ đối với Iran đã trở nên quen thuộc kể từ 1996 cho đến nay. Cho nên biện pháp cấm vận không còn mối ưu tư hàng đầu đối với họ. Trong khi đó Âu Châu và các nước Nga, Trung Quốc vẫn tiếp tục qua lại và buôn bán với Iran. Do đó ở thời điểm nầy Tehran vẫn theo đuổi chương trình hạt nhân bình thường, chờ đợi kết quả của cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vào năm 2020 đảng Dân Chủ hay Cộng Hoà nắm quyền.



Do đó, huỷ bỏ chương trình JCPOA của Tổng Thống Trump muốn được kết quả, Hoa Kỳ phải dùng biện pháp mạnh cô lập với bất kỳ quốc gia nào mua, bán hàng hoá với Iran dưới mọi hình thức. Và, điều nữa không kém phần quan trọng đó là: Chính phủ Trump phải có sự hậu thuẫn của Quốc Hội bao gồm cả Cộng Hoà lẫn Dân Chủ. Tuy nhiên, đây là một vấn đề nhức nhối khó có được dưới sự lãnh đạo của Tổng Thống Trump hiện nay.